اسرار کاوش

گوردخمه سرخ ده یکی از گوردخمه‌های استان کرمانشاه است که در 19 کیلومتری گوردخمه اسحاق‌وند و میان روستاهای شمس‌آباد و سرخ ده در کنار رودخانه گاماسیاب قرار دارد.

این گوردخمه به صورت طاقچه است و در اطراف آن، قاب‌های تراشیده شده‌ای به چشم می‌خورد. ورودی این گوردخمه که رو به غرب می‌باشد، 110 سانتی‌متر عرض و 85 سانتی‌متر ارتفاع دارد و ارتفاع کف گوردخمه تا بلندترین نقطه سقف 120 سانتی‌متر می‌باشد.
در ایران باستان، اجساد مردگان دفن یا سوزانده نمی‌شد زیرا ایرانیان اعتقاد داشتند خاک و آتش دو عنصر مقدس از عناصر چهارگانه هستند و از همین رو از آلوده کردن آن‌ها خودداری می‌نمودند. ایشان پیکر درگذشتگان را بر بالای کوه قرار می‌دادند تا گوشت و امحاء آنان خوراک پرندگان وحشی شود و پس از مدتی به این منطقه مراجعه می‌نمودند و استخوان‌های باقیمانده شخص درگذشته را در محلی به نام استودان (استخوان‌دان) قرار می‌دادند. استودان‌ها معمولاً یک حفره یا غار طبیعی بود و در محل‌هایی که چنین عوارضی وجود نداشت، به وسیله سنگ، سازه‌هایی به شکل استوانه‌ ایجاد می‌کردند و استخوان‌ها را در آن قرار می‌دادند. در آن زمان، افرادی که از نظر ثروت و طبقه اجتماعی، موقعیت ممتازی داشتند، در دل کوه‌ها و صخره‌ها برای خود اقدام به ساخت استودان‌های اختصاصی (گوردخمه) می‌نمودند که در گوشه و کنار ایران، نمونه‌های فراوانی از آن‌ها دیده می‌شود که در این میان استان کرمانشاه دارای بیشترین میزان گوردخمه می‌باشد.

برای دسترسی به گوردخمه سرخ‌ ده باید از پلیس راه بیستون به سمت شهر هرسین رفته و بلافاصله بعد از عبور از پل چهر، به سمت راست پیچید و از آنجا مسافت 11 کیلومتر به موازات رودخانه گاماسیاب پیمود. حدود یک کیلومتر قبل از رسیدن به روستای سرخ ده، در سمت چپ جاده، این گوردخمه در بالای صخره‌ای خودنمایی می‌کند.

خرید بهترین فلزیاب های دنیا 09013545415

گوردخمه برناج در 14 كيلومتري شمال غربي شهر بيستون و در ابتدای روستای برناج قرار دارد. ورودی اين گوردخمه به سمت جنوب تراشيده شده است. گوردخمه فاقد هرگونه تزئين است اطراف اين گوردخمه نيز قابي تراشيده شده است . سقف گوردخمه طاق مانند است به طوري که اختلاف بخش های جلويي با انتهای آن 40 سانتيمتر است. کف گوردخمه نيز به شکل نامنظم و گودی کف از دهانه 12 سانتی متر است. از نظر پلان اين گوردخمه داراي پلاني مربع شكل است كه طول هر ضلع آن 95 سانتي متر مي باشد . همچنين ارتفاع اتاقك اين گوردخمه از كف تا سقف آن 95 سانتي متر است. ارتفاع گوردخمه از کف جاده حدود 10 متر است. بر بالای اين گوردخمه آب پری تراشيده شده است تا در فصل بارندگی آب باران را به طرفين هدايت کرده و موجب حفظ آن شود. برخی این گوردخمه را به دوره ساسانی و برخی آن را به دوره اشکانی منتسب کرده اند. این اثر در تاریخ 1381/10/10 به شماره 7000 به ثبت آثار ملی رسیده است.

خرید بهترین فلزیاب های دنیا 09013545415

گوردخمه صحنه یا گوردخمه‌ دربند در بدنهٔ کوه شوق علی واقع در شمال شهر صحنه و سمت راست رود دربند حجاری شده است. این گوردخمه‌ها در بین اهالی محل به قبر کیکاوس، فرهاد تراش و گور شیرین و فرهاد معروف است. در طول مسیر رسیدن به گور دخمه صحنه، که برخی آن را یکی از نادرترین گوردخمه های دوطبقه مادها میدانند، درختان میوه و درختان جنگلی وجود دارد که پوشش زیبایی را به این منطقه بخشیده اند.

در ارتفاعی که بیش از پنجاه متر از سطح رودخانه فاصله دارد، محلی به طول چهارده و نیم و ارتفاع یازده متر تراشیده‌اند و در آن دخمهٔ بزرگتر را ساخته‌اند که درگاه آن رو به جنوب است. در جلوی گوردخمه، فضای ایوان مانندی ایجاد کرده‌اند. در جلوی این ایوان، صُفّه‌ای در صخره تراشیده‌اند. در دو طرف ایوان دو ستون سنگی وجود داشته که تنها پایه و بخشی از ساقه آن بر جای مانده است.این دو ستون بر اثر شلیک گلوله توپ توسط روس‌ها به منظور گشودن در ورودی از بین رفته است همچنین این کار موجب از بین رفتن حکاکی های سر در دخمه شده است. بر اساس بخش‌های باقی مانده، پایه ستون‌ها به شکل زنگوله برگشته است. بدنه این پایه ستون‌ها دارای شیارهایی شبیه به پایه ستون‌های دوره هخامنشی است

در نمای بالا ورودی آرامگاه، تصویر خورشید بال داری حجاری شده است. در این گوردخمه بعد از ایوان ستون دار، ورودی دخمه قرار دارد که به اتاقی به ابعاد ۳×۲۰/۳ متر و ارتفاع ۵۴/۲ متر منتهی می شود. در هر یک از اضلاع شرقی و غربی این اتاق، سکوی ایجاد شده است. بر روی هر یک از این سکوها، قبری به طول ۱۵/۲ متر و عرض ۸۲ سانتیمتر کنده شده است.

در میان دو سکو، مدخل مستطیل شکلی وجود دارد که به اتاق زیرین مرتبط می شود. در داخل این اتاق، قبری در داخل سنگ کنده شده است. در کنار این قبر نیز سکویی دیده می شود. در دیوار شمالی این اتاق، دو طاقچه کوچک جهت قرار دادن نذورات و هدایا کنده شده است. با توجه به شکل پایه ستون، نوع تراش و سقف اتاق زیرین به نظر می رسد که این گوردخمه نیز متعلق به دوره مادها باشد.

به فاصله یک صدمتری از گوردخمه بزرگ، گوردخمه دیگری وجود دارد که جهت آن به طرف شرق است. با توجه به این که نوع تراش این گوردخمه شبیه گوردخمه بزرگتر است، بنابراین می توان گفت که این دو دخمه هم زمان ساخته شده اند.

خرید بهترین فلزیاب های دنیا 09013545415

گور دخمه اي در بين راه سر پل ذهاب به ديره قرار دارد و به نام گور دخمه ديره معروف است. اين گور به دوره مادها تعلق دارد.

خرید بهترین فلزیاب های دنیا 09013545415

این سنگ از نوع سنگ‌های استودان و استخوان‌دان است که در دوره پیش از اسلام طبق فرهنگ آریایی‌ها مردگان را در آن دفن می‌کردند.

از آنجا که آنان معتقد بودند اگر اجساد را بعد از مردن بلافاصله در خاک دفن می‌کردند باعث آلوده شدن زمین و سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود و گیاهانی که در زمین‌های محل دفن مردگان می‌رویند مورد استفاده حیوانات اهلی از جمله گاو و گوسفند می‌شوند و انسان هم به دلیل استفاده از شیر و گوشت آن حیوانات دچار امراض می‌شوند به این دلیل هنگام مردن اجساد را در این سنگ که در ارتفاع بلند بود دفن می‌کردند.

پس از تجزیه اجساد استخوان‌های مردگان را در محلی نزدیک به خانه‌ها دفن می‌کردند. در گذشته این گوردخمه دربی سنگی داشته است که به مرور زمان تخریب شده و سنگ مذکور ظرفیت همزمان سه جسد را داشته است.

خرید بهترین فلزیاب های دنیا 09013545415

دخمه سنگی فرهاد که بام فرهاد نیز نامیده می‌شود در 7 کیلومتری غرب شهر ماکو در نزدیکی روستای سنگر واقع شده است و از آثار مربوط به اقوام اورارتو (قرن هشتم پیش از میلاد) بوده است. دخمه فرهاد دو اتاق تو در تو است که در دل کوه و درون صخره‌ای بزرگ تراشیده شده است و با راه پله‌ای سنگی به کوه متصل می‌شود. درِ ورودی آن 1/5×2 متر و اتاق‌ها یکی 3×4 و دیگری 2×2 متر است که با دری به یکدیگر متصل می‌شوند. بر روی دیوارها طاقچه‌هایی تراشیده شده است و برای روشنایی گویا از مشعل استفاده می‌شده است. دیواره‌های سنگی دخمه فرهاد به نحو اعجاب‌انگیزی صاف و صیقلی است به نحوی که تراشیدن چنین دیوارهای صافی در دل صخره‌های سخت کوه حتی در زمان حال نیز مشکل به نظر می‌رسد. داخل دخمه کاملاً تاریک است و هیچ منبع نوری وجود ندارد.

در فصل تابستان اطراف دهانه دخمه فرهاد به وسیله برگ درختان مخفی شده و در صورت نداشتن راهنما، یافتن این مکان بسیار مشکل خواهد بود.

خرید بهترین فلزیاب های دنیا 09013545415

گوردخمه ها معمولا بازتاب معماری عصروزمان خود هستند و در تراش آنها سه عامل مورد نظر بوده است:

1- روبروی یک منظره طبیعی تعبیه می شدند

2- روبروی یک جاده مهم شاهی و گذرگاهی مهم تعبیه می شدند

3- نقطه ای که این چنین اثرها در آن خلق می شدند می بایست سنگ کوه یکپارچه و بدون رگه و درز و شکاف ویا کم رگه باشد

خرید بهترین فلزیاب های دنیا 09013545415

دخمه سنگی فرهاد مربوط به اقوام اورارتو-دوره مادها (قرن هشتم پیش از میلاد) ، در روستایی در غرب ماکو به نام سنگر واقع شده است. این دخمه تا شهر ماکو چند دقیقه ای بیشتر فاصله ندارد. به زبان محلی به این دخمه، خانه فرهاد (فرهاد دامو) می گویند.

بازدید این جاذبه منحصر به فرد را بدون راهنما توصیه نمی کنیم زیرا پیدا کردن آن بسیار مشکل است. متاسفانه هیچ تابلوی راهنمایی برای پیدا کردن آن وجود ندارد و با توجه به وجود علائم راهنمایی برای رفتن به باغچه جوق عدم توجه به این اثر کم نظیر تاریخی تعجب برانگیز به نظر می رسد.

اطلاعات زیادی از تاریخچه این اثر وجود ندارد؛ ولی مردم محلی آن را به فرهاد اسطوره تاریخی دوره ساسانی نسبت می دهند که اثر معروف فرهاد تراش بیستون و بعضی آثار سنگ تراشیده در مناطق دیگر نیز به او منسوب است. در این زمینه گفته شد که فرهاد مدتی در منطقه ماکو و در این خانه زندگی می کرده و سپس به منطقه بیستون کرمانشاه رفته است!

در غرب و جنوب غربی روستا، کوه کم ارتفاعی وجود دارد که این دخمه در پایین ترین نقطه در جبهه شمالی کوه واقع شده است. در فصل تابستان اطراف دهانه دخمه فرهاد به وسیله درختان پر برگ مخفی شده است و در صورت نداشتن راهنما گردشگران را با مشکل روبرو می کند.

این دخمه، دو اتاق تو در تو است که در دل کوه و درون صخره ای بزرگ تراشیده شده است و با راه پله ای سنگی به کوه متصل می شود. دیواره های سنگی دخمه فرهاد به نحو اعجاب انگیزی صاف و صیقلی است، به نحوی که تراشیدن چنین دیوارهای صافی در دل صخره های سخت کوه حتی در زمان حال هم مشکل به نظر می رسد. داخل دخمه کاملا تاریک است و هیچ منبع نوری وجود ندارد و لازم است منبع نوری مناسبی برای دیدن داخل به همراه داشته باشید. در ورودی آن تقریبا یک و نیم متر در دو متر و اتاق ها یکی بزرگ (تقریبا ۳*۴) و دیگری کوچکتر (تقریبا۲*۲) است؛ که با دری ۱*۱٫۵متری به هم متصلند. بر روی دیواره ها طاقچه هایی تراشیده شده است و برای روشنایی گویا از مشعل استفاده می شده است.

این اثر در تاریخ ۱ فروردین ۱۳۴۷ با شماره ثبت ۸۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خرید بهترین فلزیاب های دنیا 09013545415

به باور سنتی زرتشتیان، جسد در گذشتگان، نسا(پلیدی) نامیده می شود و تن بی جان هیچ ارزشی ندارد. بنابراین تفاوتی نمی کند که چگونه آن را از بین ببرند، فقط مکان زندگی نباید آلوده شود.

چهار نمونه پاک کننده در ایران باستان وجود داشت که عبارت بودند از آب، خاک، هوا و آتش که نسبت به جای زندگی و در دسترس بودن هر یک از پاک کننده ها، از آن بهره می گرفتند. برخی از اقوام آریایی در شمال سیبری زنگی می کردند که بیشتر اوقات از برف پوشیده بود و امکان خاکسپاری را به آنها نمی داد. بنابراین جسد در گذشتگان را به بالای بلندی ها می بردند تا خوراک حیوانات شود، سپس هوا محیط زیست را از پلیدی ها پاک کند.

این رسم بومیان ایران رسید و زرتشتیان نیز سال ها بر بالای بلندی و دور از محل زندگی، دخمه هایی می ساختند و جسد در گذشتگان را در آن می گذاشتند. زمانی که دریافتند خاک بهتر می تواند محیط زیست را از آلودگی جسد در گذشتگان پاک کند، خاکسپاری را برگزیدند.

تفاوت دخمه و گوردخمه

دخمه یا برج خاموشی، مکانی است که ایرانیان باستان برفراز بلند می ساختند و متوفیان را در آنجا قرار می دادند تا توسط حیوانات و پرندگان متلاشی شود.

گوردخمه نیز در زبان عامیانه گاه مترادف با استودان (دخمه) به کار گرفته می شود، در حالی که این دو از لحاظ ساختاری با هم تفاوت دارند. استودان که از ترکیب وازه های «استوا» به معنی استخوان و «دان» به معنی جایگاه تشکیل شده و محل نگهداری استخوان متوفیان بوده است، در مقایسه با گوردخمه ها دارای ظاهر بسیار ساده تری بوده و ابعاد کوچکتری نیز دارد. در مقابل گوردخمه ها در اصل آرامگاه هایی بودند که در دل کوه و صخره کنده می شدند و شکل اتاقی دارند که یک یا چند قبر داخل آنها داشت. این فضاهای اتاق شکل، گاه جای کافی برای نشستن، قرار دادن اشیا و برگزاری مراسم داشتند.

گوردخمه های متعددی از دوره های مختلف در ایران یافت شده اند که در حالت کلی می توان آنها را به سه دسته کلی گوردخمه های دوره مادها، دوره هخامنشیان و دوره پس از هخامنشیان دسته بندی کرد. گوردخمه های زیادی از دوران پیش از ماد، در مناطق تحت نفوذ اوراتو (نام تمدن در عصر آهن در اطراف دریاچه وان ترکیه) یافت شده است. به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که گوردخمه ها ببیش از آن که ریشه و منشا آشوری و مادی داشته باشند، به هنر معماری اوراتوها مرتبط هستند.

گوردخمه های دوران مادها

گوردخمه های یافت شده از دوران مادها نوع تکامل یافته هنر اورارتویی هستند زیرا برخلاف گوردخمه های دوره اورارتو، اغلب دارای نقش برجسته و تزئینات معماری مانند ستون و نیم ستون بوده و براساس اهمیت فرد دفن شده و همچنین تاریخ ساخت، دارای نمای ورودی متفاوت هستند. برخلاف گوردخمه های هخامنشیان که صاحبانشان مشخص و معلوم هستند، گوردخمه های دوران ماد را نمی توان به شخص خاصی منسوب کرد.

 از طرفی به لحاظ مورد دستبرد قرار گرفتن در طول تاریخ، نمی توان در رابطه با چگونگی تدفین یا ماهیت اشیای همراه مرده در گوردخمه های این دوره اظهارنظر کرد. این گوردخمه ها براساس نمای ورودی به طول کلی به سه دسته مختلف تقسیم می شوند.

گوردخمه هایی که در نمای ورودی دارای ستون آزاد هستند. گوردخمه فخرگاه یا دخمه سنگی (پانزده کیلومتری شمال شرقی مهاباد)، گوردخمه صحنه (60 کیلومتری راه کرمانشاه به همدان در محل سراب صحنه) و گوردخمه دکان داود (نزدیکی سرپل ذهاب) از این جمله اند. گوردخمه صحنه از جمله نادرترین گور دخمه های دوطبقه دوره مادها است.

گوردخمه هایی که به جای ستون آزاد، در دو طرف نمای ورودی آن ها دو نیم ستون تزئینی در کوه کنده شده است.

از این نوع گوردخمه ها می توان به گوردخمه دو دختر یا دادور (نزدیکی ممسنی استان فارس) و گوردخمه آخور رستم (هشت کیلومتری جنوب تخت جمشید) اشاره کرد.

گوردخمه های ساده که فاقد ستون یا نیم ستون بوده و عمدتاً در منطقه کردستان یافت شده اند. گوردخمه سکاوند (پانزده کیلومتری هرسین کرمانشاه)، گوردخمه دیره (قریه دیره سرپل ذهاب) و گوردخمه سرخ ده (19 کیلومتری گوردخمه سکاوند) از این جمله اند.

گوردخمه های هخامنشی

گوردخمه های هخامنشی W برخلاف گوردخمه های مادها، شکلی یکسان داشته و طرحی از صلیب دارند. ورودی گوردخمه معمولا در محل اتلاقی دو خط صلیب واقع بوده و در اطراف آن بر روی خط افقی صلیب، نیم ستون هایی کنده شده است. قسمت بالایی صلیب شامل یک نقش برجسته ظریف و بخش پایینی آن معمولاً فاقد هر تزئینی بوده است. اغلب گوردخمه های هخامنشی در نقش رستم و نقش رجب متمرکز هستند.

نخستین نمونه این گوردخمه ها مربوط به داریوش بزرگ است و سایر نمونه ها از آن تقلید کرده اند. آخرین گوردخمه هخامنشی مربوط به داریوش سوم است که کار حجاری آن (ظاهراً با حمله اسکندر مقدونی به ایران) نا تمام ماند و فقط در قسمت بالای آن نقش شاه را در مقابل آتشدان نشان می دهد. تعداد قبور در گوردخمه های هخامنشی از 2 تا  قبر متفاوت است.

 با توجه به این واقعیت که داریوش سوم تنها شش سال حکومت کرد و با توجه به میزان حجاری ناتمام انجام شده در مقبره وی، به نظر می رسد که کار ساخت هز یک از این گوردخمه ها بیش از ده سال به طول می انجامید.

پس از هخامنشیان

با حمله اسکندر به ایران و پیدایش سلسله های سلوکیان و اشکانیان نقش مذهب در سلطنت به کلی کمرنگ شد. سلوکیان، یونانی (جانشینان سلوکوس یکم) بودند و مذهبی متفاوت با ایرانیان داشتند. منابع کافی در خصوص دین و مذهب اشکانیان نیز وجود ندارد. به گونه ای که گمان می رود آنان دارای دین های مختلف بوده و مردگان خود را (برخلاف زرتشتیان) به طرق گوناگونی دفن می کردند.

بنابراین از این دوران گوردخمه ای به شکلی که در دوران هخامنشیان یا مادها برای شاهان ساخته می شد، یافت نشده است. صرفا دخمه های عمومی به دو شکل درون خاک و درون سنگ برای رعایای زرتشتی ساخته و پس از قرار دادن تعداد معینی از اجساد، درب آنها با سنگ و آهک مسدود می شد.

با ظهور سامانیان، مذهب زرتشتی در ظاهر مجددا ارزش یافت و حتی دولت مرکزی در بخش هایی از کشور همچون گیلان، مهرپرستان را تحت فشار قرار داد. ولی با این وجود، ساخت گوردخمه های دوران هخامنشی دیگر رواجی نیافت و ساخت دخمه های عمومی تا قرن ها پس از حمله اعراب به ایران ادامه پیدا کرد.

در حال حاضر هنوز در برخی مناطق ایران، به ویژه در غرب، از گوردخمه ها برای خاکسپاری مردگان استفاده می شود. مثلا در خرم آباد برخی خانواده ها به جای قبر تازه، مرده را در گوردخمه خانوادگی قرار می دهند که به آن لحک می گویند.

گوردخمه های اسحاق وند یا سکاوند

در 25 کیلومتری جنوب غربی هرسین در استان کرمانشاه سه گوردخمه تراشیده شده در کوه وجود دارد که مربوط به دوره مادها است. مقابل صخره ای که ظاهرا مربوط به دوران قرن هفتم و ششم پیش از میلاد است تصویر ناقصی از هنر و به خصوص معماری مادها به دست می دهند.

هرتسفلد، باستان شناس و ایران شناس آلمانی، کامل ترین فهرست این مقابر را تهیه کرده است که به نظر می رسد قدیمی ترین شان، همان است که وی متاخرش می داند، یعنی (برآمدگی، سکو) برای گذاشتن جنازه، نزدیک سکوند در جنوب کرمانشاه.

هرتسفلد این مقبره را به گئومات (بردیای دروغین که با نیرنگ، تاج و تخت پادشاهی را غصب کرد) نسبت می دهد. تنها دلیلش این است که نام سکوند را نام دری که گئومات در آن به قتل رسیده بود قابل تطبیق می داند. ولی بدیهی است که گئومات به دست داریوش یکم فاتح کشته شده بود، نمی توانست افتخار داشتن مقبره ای را داشته باشد. بالای رف سکوند یک هیکل بزرگ و دو هیکل کوچک آدمی در پیراهن آتشگاهی منقوش است. این اشکال غیرمتناسب و ناهنجارند. شیوه کار و طرز نقوش برجسته هنوز با نقوش برجسته لولوییان و عیلامیان چندان تفاوتی ندارد.

خرید بهترین فلزیاب های دنیا 09013545415